Tomaat

De rijpe vrucht is dan wel gezond, maar dit is in tegenstelling tot de rest van de plant, die giftig is: de plant hoort tot het geslacht nachtschade. De gifstof in deze plant heet tomatine; het is een glycoalkaloïde. De stof wordt door de plant geproduceerd als afweerstof tegen allerlei ziekteverwekkers en is ook giftig voor de mens. Bij het rijpen van de vrucht verdwijnt de gifstof hieruit, hierdoor wordt de vrucht eetbaar maar ook gevoeliger voor schimmels en bacteriën.

OrigineTomaten zijn afkomstig uit de Andes, en worden daar al geteeld sinds het begin van onze jaartelling. De kennis van de tomatenteelt verspreidde zich tot in Meso-Amerika, en het was daar dat de Spaanse veroveraars voor het eerst in aanraking kwamen met de plant. Toen waren ze niet veel groter dan geel gekleurde besjes.

Momenteel onderscheiden we de vleestomaat (tetraploïde, in tegenstelling tot de wilde tomaat die diploïde is), kerstomaat (cherrytomaat), pruimtomaat, trostomaat en gele ronde tomaat.

KenmerkenDe tomaat is een meerjarige, kruipende plant, die als eenjarige wordt gekweekt. Het blad en de stengel zijn giftig, net zoals bij aardappel-, aubergine- en paprikaplanten. De bloemen vormen lange trossen die bij kerstomaten lange tijd kunnen doorbloeien. De groene bessen die door de plant worden gevormd zijn licht giftig. De bladeren zijn bezet met haartjes, waarop kliertjes staan die bij aanraking de typische tomatengeur verspreiden.

TeeltDe tomatenplant wordt in de moderne teelt klimmend gekweekt en heeft een trosvormige bloeiwijze. De tomatenplant is een warmteminnende en gulzige plant wat de bemesting betreft. Bij tomaat worden de kleur en de stevigheid van de vruchten beïnvloed door de bemesting. In de gangbare teelt kan men deze tijdens de teelt gemakkelijk bijsturen met behulp van kunstmest.

Tomaten worden in West-europa voornamelijk op steenwol in de glastuinbouw geteeld.

ToepassingDe tomaat wordt als groente gegeten, dit kan zowel rauw als gekookt. Er kunnen salades, tussendoortjes, snacks of borrelhapjes
mee worden gemaakt. Tomaten zijn ook geschikt voor soepen, sauzen en warme bereidingen. Ook worden tomaten verwerkt tot tomatensap.

In groene tomaten is de gifstof tomatine nog aanwezig; dit is evenals solanine welke in aardappels voorkomt een Glycoalkaloïde. In Amerika worden groene tomaten verwerkt in een chutney; hiervan mag men niet te veel eten.

Het werpen van (rotte) tomaten is daarnaast een traditioneel wapen van protest tegen slechte prestaties van bijvoorbeeld podiumkunstenaars. Hiervan komt de naam van de filmrecensiewebsite Rotten Tomatoes, en het gebruik van de tomaat als symbool van de Nederlandse Socialistische Partij.

Gezondheid

De klassieke tomaat blijkt een zeer gezonde vrucht te zijn. Tomaten bevatten veel vitamine C, A, B1, B2 en B6 en de mineralen kalium, fosfor en magnesium. Engelse biologen en biochemici van de universiteit in Staffordshire, evenals onderzoekers van de Humboldt Universiteit in Berlijn hebben, na langdurig onderzoek, aangetoond dat de tomaat een kleurstof bevat, namelijk lycopeen, die de menselijke cellen beschermt tegen de nadelige invloeden van stikstofdioxiden. Stikstofdioxiden krijgen we binnen door de rook van sigaretten en sigaren, alsook uitlaatgassen van het gemotoriseerde verkeer. Lycopeen speelt mogelijk een rol bij de bescherming tegen kanker. Tomaten werden ook als afrodisiacum aangeprezen, vandaar de bijnaam "pommes d'amour" in het Frans.

Lycopeen behoort tot de plantenkleurstoffen die bekend staan als de zogenaamde carotenen. De caroteen-kleurstof treffen we ook aan in bos- en waspenen en in winterpeen.

GeschiedenisDe Spaanse conquistadores stuurden planten met kleine gele vruchten, die in het Nahuatl, de taal van de Azteken xitomatl, werden genoemd, naar Spanje. De als giftig beschouwde planten werden als sierplant geteeld. Rond 1750 kwam men er in Italië en de Provence achter dat de gele vruchtjes, "pomo d'oro" of gouden appel in het Italiaans, eetbaar waren. Door kruisen en selecteren kreeg de tomaat de rode kleur en vanaf 1850 is het een veelgebruikte groente in de Europese keuken.

In 1893 besliste het Hooggerechtshof in de Verenigde Staten dat de tomaat voor de Amerikaanse wet als groente (en niet als fruit) moet worden beschouwd. Het proces was aangespannen in verband met de verschillende belastingtarieven die golden voor fruit en groenten. Zie ook Verschil tussen groente en fruit.